Maciej Ganczar
Recenzja materiału autorskiego
Gramatyka dla praktyka
Autorki: Kamila Dembińska, Agnieszka Małyska, Karolina Fastyn-Pleger i Marta Ułańska
Tom pierwszy repetytorium Gramatyka dla praktyka Kamili Dembińskiej, Agnieszki Małyski, Karoliny Fastyn-Pleger i Marty Ułańskiej jest jednym z bardziej wyczekiwanych na rynku publikacji do nauki języka polskiego dla obcokrajowców kompendiów, które zapoczątkowuje wypełnianie luki w dziedzinie podręczników do nauki gramatyki. Publikacja ujmuje temat w sposób funkcjonalny – tom pierwszy koncentruje się na fleksji rzeczowników, przymiotników, zaimków i liczebników we wszystkich przypadkach w liczbie pojedynczej oraz mnogiej. Wzorem współczesnych podręczników do nauki języków obcych, chociażby języka angielskiego czy niemieckiego, każdy rozdział rozpoczyna się krótkim, treściwym, syntetycznie ujętym wykładem poświęconym danemu zagadnieniu gramatycznemu. Wykład zawiera każdorazowo tabelaryczne wprowadzenie końcówek fleksyjnych rzeczowników, przymiotników, zaimków oraz liczebników w wybranym przypadku oraz informację o funkcjach, jakie dany przypadek spełnia w języku na określonym, wyraźnie zaznaczonym poziomie językowym od poziomu A1 do poziomu B1 według Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego wraz z bogatymi przykładami oraz licznymi uwagami dotyczącymi wyjątkowych zasad fleksji ze szczególnym uwzględnieniem alternacji. Po dwustronicowym wprowadzeniu następuje szereg ćwiczeń ułożonych poziomami oraz funkcjami. Ćwiczenia odznaczają się niezwykle różnorodną formą, a gramatyka prawie zawsze koncentruje się na konstrukcjach wykorzystywanych przez rodzimych użytkowników języka Tadeusza Różewicza na co dzień, przy czym Autorki często odwołują się tu do polskich elementów kulturowych, uwzględniające polską twórczość literacką, kinematograficzną, muzyczną, sięgają też do wiedzy z dziedziny krajoznawstwa. Po kilkunastu stronach wypełnionych tymi ćwiczenia, nierzadko wspieranymi materiałem ikonograficznym, rozdział kończy się częścią powtórzeniową, podsumowującą, a jednocześnie pozwalającą sprawdzić poziom dotychczasowego nabycia wiedzy z zakresu danego zagadnienia gramatycznego. Również ta część podzielona została na funkcje, które uczący się powinien opanować na danym poziomie językowym.
Jedynym mankamentem publikacji jest brak zadań z wykorzystaniem poznanego już materiału oraz klucza do ćwiczeń. Wszelkie inne krytyczne spostrzeżenia dotyczące głównie chaosu wkradającego się czasami w przedstawianych dziedzinach wiedzy przekazuję autorkom w formie uwag naniesionych na tekst wydruku publikacji.
Te nieliczne mankamenty nie mogą jednak przyćmić walorów całej pracy, jakże potrzebnej i przydatnej podczas procesu nauki i nauczaniu języka polskiego jako obcego. Oto uczący się i nauczający otrzymują pierwszą część pełnego kompendium gramatycznego zbudowanego na miarę potrzeb XXI wieku, ujmującego gramatykę w sposób funkcjonalny. Tym samym adresaci publikacji zostają zwolnieni z mozolnych poszukiwań wybranych zagadnień w licznych publikacjach wyrywkowo traktujących o gramatyce polskiej, tudzież tworzenia ad hocwłasnych ćwiczeń na potrzeby wybranych lekcji. Repetytorium jest tym ważniejsze, że traktuje polską gramatykę holistycznie przy jednoczesnym zachowaniu umiaru w przekazywaniu wiedzy niezbędnej obcokrajowcom do opanowania języka polskiego, chcącym w sposób aktywny posługiwać się polszczyzną na wybranym poziomie. Już dzisiaj można prorokować, że Gramatyka dla praktyka stanie się swoistą „biblią” dla wszystkich tych, którzy potrzebować będą podręcznika umożliwiającego powtórzenie materiału gramatycznego przed egzaminami certyfikatowymi z języka polskiego na poziomie B1, w tym nie tylko uczących się, ale również.początkujących lektorów języka polskiego jako obcego.
Prof. Dr. Bernhard Brehmer
Universität Greifswald, Institut für Slawistik
Niniejsza recenzja została opracowana na podstawie opisu projektu oraz dołączonego próbnego rozdziału – narzędnika.
W pierwszym momencie na przedstawiony projekt na myśl przychodzi fakt, że na rynku jest już wiele pozycji dotyczących nauczania gramatyki języka polskiego jako obcego, m.in. skierowanych do uczących się języka polskiego w niemieckim obszarze językowym. Jednak podręcznik będący przedmiotem niniejszej recenzji pod wieloma względami porusza nowe zagadnienia, co widoczne jest już w tytule „Gramatyka dla praktyka”. Autorki – wszystkie doświadczone lektorki języka polskiego jako obcego – chciałyby stworzyć podręcznik skierowany w szczególności do „praktyków”. Przygotowywany podręcznik nie ma być jednak uniwersalnym materiałem do nauczania języka polskiego jako obcego na uniwersytetach i/lub w nauczaniu dorosłych, lecz wyłącznie jako uzupełnienie i pomoc, dlatego nie oczekuje się od niego rozwijania wszystkich kompetencji językowych (wymowa, leksyka, gramatyka, czytanie i słuchanie itd.). Biorąc pod uwagę panujące obecnie tendencje nauczania języków obcych metodą komunikacyjną, co prowadzi do marginalizacji gramatyki, należy szczególnie pochwalić autorki za poświęcenie uwagi trudnemu tematowi nauczania gramatyki. Nauczanie to przebiega jednak inaczej, niż jest to zazwyczaj w klasycznych podręcznikach do gramatyki, na przykład z podziałem na zagadnienia gramatyczne lub części mowy. Autorki posiłkują się podejściem funkcjonalnym w nauczaniu gramatyki. Na pierwszym planie stoją zatem nie formy jako takie, lecz funkcje komunikacyjne, w których te formy występują. Widać to bardzo wyraźnie w przykładowym rozdziale o narzędniku i zdecydowanie powinno zostać podkreślone jako cecha charakterystyczna przedstawionego projektu.
Kolejnym wyzwaniem, które stoi przed autorkami, jest grupa docelowa podręcznika. Opisywana gramatyka skierowana jest nie tylko do uczących się, ale też (albo przede wszystkim?) do uczących. Spełnienie oczekiwań tych dwóch grup w jednym podręczniku jest nie lada wyzwaniem. Pomysł polega na tym, aby obu grupom docelowym przekazać wiedzę na temat wybranych form i możliwych „wyjątków” (przy czym najwyraźniej chodzi tutaj o nietypowe końcówki lub alternacje, które naturalnie nie są w omawianym przypadku gramatycznym wyjątkami w dosłownym znaczeniu tego słowa, patrz niżej) i na tej podstawie zaproponować odpowiednie ćwiczenia, które mogą zostać wykorzystane w samodzielnej nauce (uczący się) oraz na lekcji (uczący), w zależności od posiadanego (uczący się) lub nauczanego (uczący) poziomu językowego. Z punktu widzenia Europejskiego Opisu Kształcenia Językowego mamy tutaj do czynienia z trzema różnymi poziomami (A1, A2, B1). Przy tworzeniu podręcznika wyzwaniem jest klarowne przedstawienie podziału na trzy poziomy zarówno w części teoretycznej jak i praktycznej. Ten problem został bardzo dobrze rozwiązany poprzez użycie różnych kolorów, informujących, do którego poziomu dane ćwiczenia należą. To rozwiązanie należałoby zastosować również w części teoretycznej, gdzie rozróżnienie poziomów jest mniej widoczne. Nie udało mi się jeszcze ustalić, czy jedynym metajęzykiem podręcznika ma być polski. W przedstawionym fragmencie dotyczącym narzędnika używane są terminy gramatyczne wyłącznie w języku polskim, co dla uczącego się na poziomie A1 (a do takiego przecież również skierowany jest ten podręcznik) z pewnością jest utrudnieniem. W szkicu wniosku jest jednak mowa o tym, że do każdej części gramatyki ma być dołączone streszczenie w języku niemieckim i angielskim, co naturalnie należy pochwalić. Nie wiem jednak, jak miałoby owo streszczenie dokładnie wyglądać. Dodatkowo należy (szczególnie w części teoretycznej) umożliwić porównywanie języków, ponieważ dla potencjalnych uczących się polski z pewnością nie będzie pierwszym językiem obcym. Informacje o podobieństwach i różnicach między jezykami, np. niemieckim (angielskim lub też innym popularnym językiem obcym nauczanym w szkołach), mogłyby z punktu widzenia nauczania ponadjęzykowego stanowić pomoc dla niektórych uczących się.
W części teoretycznej należałoby, moim zdaniem, wprowadzić bardziej szczegółowe komentarze. W części dotyczącej narzędnika wyjaśnienia ograniczają się do tabelek z końcówkami, wyliczenia funkcji przyapdka (z przykładami) i przeglądu alternacji oraz nietypowych końcówek w pewnych grupach rzeczowników. Tutaj poruszane są również kwestie, które dotyczą nie tylko narzędnika (np. „e” ruchome lub stała końcówka –um w liczbie pojedynczej rzeczowników rodzaju nijakiego), lecz są charakterystyczne dla całego systemu deklinacyjnego w języku polskim. Jeśli te informacje będą powtarzane przy każdym przypadku dojdzie do nadmiaru informacji, którego można by, moim zdaniem, uniknąć poprzez nieco bardziej szczegółowe komentarze w pierwszym rozdziale. W kolejnych rozdziałach wystarczyłoby jedynie krótko przypomnieć o tych faktach (np. „e” ruchome) lub użyć odnośników. Do napisania niniejszej recenzji udostępniono mi jedynie jeden rozdział, więc być może autorki uwzględniły już takie rozwiązanie.
Szczególnie docenić należy bardzo udaną szatę graficzną prezentowanego materiału, jak również szczegółowe rozdziały z ćwiczeniami, które mają utrwalać wiedzę uczących się, a dla uczących stanowią bogaty materiał dydaktyczny do wykorzystania na zajęciach. Być może należałoby doradzić autorkom zredukowanie ilości ćwiczeń z lukami, które przynajmniej na poziomie A1 i A2 zdecydowanie dominują. W części podsumowującej omawiane zagadnienie (pod nazwą „Czy pamiętasz?”) pojawia się bardzo udana mieszanka zadań, które można by wprowadzić już wcześniej.
Ogólnie koncepcja przedstawionej mi gramatyki bardzo mnie przekonuje. Próba stworzenia (uzupełniającego) podręcznika, który (1) może być wykorzystany zarówno przez uczących się jak i nauczycieli do ćwiczenia i zdobywania wiedzy, który (2) prezentuje polską gramatykę w aspekcie funkcjonalnym i (3) ukazuje informacje na różnych poziomach, należy nazwać absolutnie innowacyjnym i wypełni ogromną lukę na niemieckim (i nie tylko) rynku wydawniczym (wśród pomocy naukowych do nauki jpjo). Zdecydowanie zalecam Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej sfinansowanie tego ważnego projektu wspierającego naukę języka polskiego, w szczególności w sąsiednim kraju – Niemczech.
Małgorzata Małolepsza, współautorka serii „Hurra! Po polsku”, lektorka jpjo Georg-August-Universität
Ocena projektu,,Gramatyka dla praktyka”
Projekt wydawniczy zbioru ćwiczeń pod tytulem ,,Gramatyka dla praktyka”
przedstawiony mi do oceny merytorycznej oceniam bardzo pozytywnie. W jego opisie w
przemyślany sposób i bardzo dokladnie zaprezentowano koncepcję publikacji. Na szczególnie
pozytywną ocenę zasluguje zaproponowanie zespolu autorskiego złożonego z lektorek
pracujących w Polsce i za granicą. Prócz tego Panie Kamila Dembiriska i Agnieszka Malyska
są już współautorkami podręczników do nauczania JPJO. Wymiana doświadczeń w takim
zespole autorskim z pewnością zaowocuje dobrymi i kreatywnymi rozwiązaniami merytorycznymi.
Prócz opisu projektu do oceny otrzymałam jeden przykładowy, kompletny rozdział książki (,,Narzędnik”). Zaproponowano w nim wiele urozmaiconych ćwiczeń dostosowanych do różnych typów uczących się. Autorki skorzystalyz doświadczeń dotychczasowych publikacji podręcznikowych i zbiorów ćwiczeń gramatycznych do nauki JPJO, poszerzając i uzupelniając je o ciekawe propozycje. W ten sposób użytkownik może otrzymać bogaty i zróżnicowany instrument dydaktyczny umożliwiający opanowanie poszczególnych zagadnień gramatycznych. Na szczególnie pozytywną ocenę zasluguje pomysl funkcjonalnego ujęcia prezentowanych i ćwiczonych tematów, podział zbioru na trzy poziomy zaawansowania, odwolania do krajoznawstwa polskiego i propozycja graficzna składu publikacji.
Biorąc pod uwagę przedstawione mi założenia projektu,,Gramatyka dla praktyka” wraz z przykladowym rozdziałem publikacji, czekam z niecierpliwością na jej ukazanie się.